لامپ فیلامنتی که معمولاً با نام لامپ رشته‌ای شناخته می‌شود، وسیله‌ای است که از طریق فرایند گداختگی (Incandescence) نور تولید می‌کند. درون این لامپ یک رشته نازک فلزی، معمولاً از جنس تنگستن، قرار دارد که در یک حباب شیشه‌ای حاوی گاز بی‌اثر یا خلأ محصور شده است.
وقتی جریان الکتریکی از رشته عبور می‌کند، رشته تا دمای بسیار بالا گرم شده و نور مرئی ساطع می‌کند. لامپ‌های فیلامنتی به‌خاطر نور گرم و ملایم و همچنین قابلیت کارکرد با هر دو نوع جریان متناوب (AC) و مستقیم (DC) شناخته می‌شوند.
هرچند زمانی بسیار رایج بودند، اما امروزه به دلیل بازده انرژی پایین نسبت به فناوری‌های مدرن‌تر مانند لامپ‌های LED و فلورسنت، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
حال اگر تصمیم دارید با مزایا، معایب و کاربردهای لامپ فیلامنتی به صورت کامل آشنا شوید، در ادامه با ما در پارس مشعل همراه باشید.
مزایا:
- یکی از مهم‌ترین مزایای لامپ‌های فیلامنتی، فراوانی و در دسترس بودن آن‌هاست. در مناطقی که مردم از تکنیک‌های مدرن روشنایی استفاده نمی‌کنند، این لامپ‌ها به‌راحتی پیدا و جایگزین می‌شوند، زیرا به‌طور گسترده توزیع شده‌اند.
- لامپ‌های فیلامنتی سابقه طولانی دارند و میزان اطمینان‌پذیری آنها همواره ثابت بوده است. این لامپ‌ها از گذشته‌های دور مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
- لامپ‌های فیلامنتی بلافاصله پس از روشن کردن، نور تولید می‌کنند. در حالی که برخی لامپ‌ها مانند لامپ سدیمی تقریباً ده دقیقه زمان نیاز دارند تا به‌طور کامل شروع به کار کنند.
- لامپ‌های فیلامنتی دارای بازتولید رنگ عالی هستند و یک فضای روشنایی گرم ایجاد می‌کنند. نور این لامپ‌ها به‌راحتی قابل تنظیم و کم‌نور کردن است؛ ویژگی‌ای که بسیاری از صاحب‌خانه‌ها برای ایجاد جلوه بیشتر در فضا از آن استفاده می‌کنند. همچنین این لامپ‌ها در رنگ‌های مختلف نیز موجود هستند.
- هرچند هزینه‌های مصرف در طولانی‌مدت نسبت به دیگر انواع روشنایی بالا است، اما هزینه اولیه لامپ‌های فیلامنتی بسیار پایین است. این لامپ‌ها ارزان بوده و با قیمت کم قابل تهیه هستند.
معایب:
- یکی از بزرگ‌ترین معایب لامپ‌های فیلامنتی، هزینه مصرف آن‌هاست. با وجود هزینه اولیه کم، در طول زمان مصرفی بالایی دارند، زیرا این لامپ‌ها توان زیادی مصرف می‌کنند. دلیل این امر آن است که حدود نود درصد انرژی مصرفی آنها به گرما تبدیل می‌شود. بنابراین نباید انتظار صرفه‌جویی با این لامپ‌ها را داشته باشید.
- صرفه‌جویی انرژی یکی از مهم‌ترین چالش‌های جهان امروز است. لامپ‌های فیلامنتی برای روشن ماندن به انرژی زیادی نیاز دارند. هرچه لامپ انرژی کمتری مصرف کند، مصرف برق نیز کمتر خواهد شد. مصرف برق کمتر، به حفاظت از محیط‌زیست کمک می‌کند، زیرا در فرایند تولید برق، کربن و سایر آلاینده‌ها به مقدار کمتری منتشر می‌شوند.
کاربردها:
- روشنایی تزئینی (Decorative Lighting)
لامپ‌های فیلامنتی، مخصوصا LED-filament با شیشهٔ کهربایی یا شفاف — برای وقتی استفاده می‌شوند که خود لامپ دیده شود و بخشی از زیباییِ دیزاین باشد.
در صنعت این لامپ‌ها را «designed to be seen» توصیف می‌کنند؛ یعنی هدف علاوه بر نوردهی، زیبایی بصری هم می‌باشد.
- نورپردازی محیطی (Ambient / Mood Lighting)
رنگ‌دمای گرم و شدت نوری ملایم فیلامنت‌ها، باعث می‌شود فضا صمیمی و آرام به‌نظر برسد. به‌همین دلیل در هتل‌ها، رستوران‌ها، کافه‌ها و اتاق‌های نشیمن که هدف ایجاد حس دعوت‌کنندگی است، از این لامپ‌ها به‌عنوان نور محیطی استفاده می‌شوند.
- طراحی رترو و صنعتی (Vintage & Industrial Design)
طراحان داخلی از این لامپ‌ها به دلیل رشته‌های قابل‌دیدن و شکل‌های کلاسیک فیلامنت، که مثل لامپ‌های ادیسونی قدیم‌اند، برای تکمیل المان‌های فلزی، چوبی و بتنی استفاده می‌کنند تا حس تاریخی/صنعتی به فضا بدهند. مجلات طراحی و تولیدکنندگان محصول به‌عنوان منابع مطرح این کاربرد را توصیه می‌کنند.
- فیلم‌سازی و عکاسی صحنه‌ای (Photography & Filmmaking — practical/creative uses)
نوع سنتی لامپ‌های تنگستن/هالوژن (فیلامنت تنگستن) و نسخه‌های کنترل‌شونده، به دلیل نور پیوسته با رنگ‌پذیری قابل قبول و امکان شکل‌دهی (با دیفیوزر، بارندر، سافت‌باکس) که دارا هستند، برای تولید نور پیوسته در استودیوها استفاده می‌شوند؛
- نور ویترین و تابلو (Signage & Display Lighting)
وقتی بخواهید ویترین یا تابلو را با نور گرم و جذاب روشن کنید بدون اینکه نور خشن یا سفید برشی ایجاد شود، لامپ‌های فیلامنتی یا فیلامنت-LED با شیشه تیره/کهربایی انتخاب رایجی‌اند، به خصوص در فروشگاه‌های بوتیک، کافه‌ها و ویترین‌های هنری.
- محیط‌های کم‌فناوری یا سیستم‌های قدیمی (Low-Tech Environments / Legacy Systems)
لامپ‌های رشته‌ای/فیلامنتی (نسل کلاسیک) می‌توانند به‌راحتی روی جریان AC یا DC کار کنند و برای سیستم‌های ساده یا تجهیزات قدیمی که قابلیت الکترونیک پیچیده برای LED ندارند، گزینه مناسبی اند. همچنین در برخی کاربردهای تاریخی یا بازسازی که باید «حس تاریخی» حفظ شود، استفاده می‌شوند.
جمع بندی:
لامپ‌های فیلامنتی، یا همان لامپ‌های رشته‌ای، با بیش از دو قرن سابقه، یکی از شناخته‌شده‌ترین منابع روشنایی به شمار می‌روند. این لامپ‌ها به دلایل مختلفی از جمله نور گرم، بازتولید رنگ طبیعی، قابلیت کم‌نور شدن و سازگاری با جریان‌های AC و DC محبوب بوده‌اند. هزینه اولیه پایین و دسترسی آسان نیزازدیگرمزایای آن‌هاست.
با این حال، مصرف انرژی بالا و تولید حرارت شدید کارآمدی آنها را کمتر کرده است، به همین دلیل برای صرفه‌جویی انرژی و کاهش هزینه‌ها، لامپ‌های LED به‌مرور جایگزین این لامپ‌ها می‌شوند. اما ویژگی‌های بصری و فضاسازی فیلامنت‌ها همچنان ارزشمند و منحصر به فرد می‌ماند.
سؤالات متداول
1-آیا لامپ‌های فیلامنتی برای استفاده طولانی‌مدت مناسب هستند؟
به دلیل مصرف برق بالا و تولید گرمای زیاد، برای روشنایی‌های دائمی مقرون‌به‌صرفه نیستند، اما برای استفاده‌های کوتاه‌مدت یا تزئینی گزینه خوبی به شمار می‌روند.
2- چرا برخی طراحان هنوزبا وجود مصرف بالای انرژی، از لامپ‌های فیلامنتی استفاده کنند؟
نور گرم، جلوه بصری زیبا و حس نوستالژیک سبب می‌شوند طراحان، در طراحی داخلی، پروژه‌های هنری و فضاهای تجاری همچنان از این لامپ‌ها استفاده کنند، چرا که این ویژگی‌ها ارزش بیشتری نسبت به صرفه‌جویی انرژی دارند.